De Koninklijke Marechaussee maakt zich tijdens controles niet schuldig aan ongeoorloofd etnisch profileren, ook al worden personen op basis van hun huidskleur uit wachtrijen gehaald. Dat heeft de rechtbank in Den Haag woensdag bepaald in een zaak tussen de Staat en enkele belangenorganisaties. Zij vorderden een algeheel verbod op het gebruik van etniciteit tijdens het vreemdelingentoezicht.

Aanleiding voor het geding, aangespannen door Amnesty International, een aantal mensenrechtenorganisaties en twee burgers, was het beklag van een Eindhovens gemeenteraadslid dat tot 2018 verschillende keren werd onderworpen aan een controle van de Marechaussee, naar eigen zeggen vanwege zijn huidskleur. Hij eiste dat zij de etniciteit van burgers zou laten vallen als selectiecriterium bij controles.

Huidskleur als aanwijzing voor nationaliteit
De Marechaussee selecteert onder andere op etniciteit tijdens controles in het kader van ‘mobiel toezicht veiligheid’. Tijdens deze zogeheten MTV-controles, die plaatsvinden op luchthavens, treinstations en snelwegen, richt de Marechaussee zich op personen die mogelijk illegaal in Nederland verblijven. Inherent aan de controles is dat niet-Nederlanders moeten worden gecontroleerd en huidskleur wordt daarbij als een aanwijzing van een buitenlandse nationaliteit beschouwd.

De rechtbank erkent in zijn uitspraak huidskleur als belangrijke indicator voor de nationaliteit van te controleren burgers en vindt etnisch profileren daarom geoorloofd. Wel benadrukt de rechter dat huidskleur nooit als enige indicator gebruikt mag worden, maar moet een burger aan verschillende selectiecriteria voldoen voordat de marechaussees van dienst besluiten tot een controle over te gaan.

‘Geoorloofd en proportioneel’
In antwoord op Kamervragen die naar aanleiding van de rechtszaak werden gesteld, gaf staatssecretaris van Justitie en Veiligheid Ankie Broekers-Knol (VVD) eerder al aan dat de controles volgens het kabinet geoorloofd en proportioneel zijn. Zij stelt dat huidskleur slechts in combinatie met andere risico-indicatoren wordt gebruikt, net zoals er bijvoorbeeld naar de samenstelling van een gezelschap gekeken wordt.

De controles dienen daarnaast een hoger doel: het huidige systeem van profileren op basis van risicoprofielen heeft zijn waarde bewezen in de strijd tegen de criminaliteit die reeds aan de grens opgespoord moet kunnen worden. De rechter was het daar woensdag mee eens. Zij vond bovendien de omstandigheid dat de etnische profilering in individuele gevallen discriminatoir kan uitpakken, geen rechtvaardiging voor een algeheel verbod.

De advocaat van de eisende partijen noemde de uitspraak “heel zuur” en “een gemiste kans voor Nederland”. Hij vindt de zaak schadelijk voor het land en voor de Koninklijke Marechaussee in het bijzonder. Het ligt in de lijn der verwachting dat de partijen in beroep zullen gaan tegen het vonnis.